Ballet
Muziek

Dansers gaan de canons en fuga’s van Bach te lijf

Met Perspectives on Bach zet OBV volop in op het artistieke talent in eigen rangen.

vr 3 feb 2023

Zes dansers uit het ballet choreograferen voor hun collega’s, terwijl negen muzikanten uit het orkest hen live begeleiden. De toeschouwers nemen plaats op de scène en maken de voorstelling van op de eerste rang mee.

In Perspectives on Bach beleven de toeschouwers acht choreografieën op meerdere stukken van de Duitse grootmeester. De choreografen van dienst zijn Viktor Banka, Claudio Cangialosi, Niharika Senapati, Shane Urton, Kirsten Wicklund en Nicola Wills. José Reyes, contrabassist in het Symfonisch Orkest van Opera Ballet Vlaanderen en gedreven arrangeur, maakte verrassende transcripties en bewerkingen van Bachs instrumentale muziek voor negen musici. Het grootste deel van de gekozen muziek komt uit twee opmerkelijke cycli die Bach aan het einde van zijn leven schreef en die zowat gelden als het summum van de ‘abstracte muziek’: Die Kunst der Fuge (1742-1750) en Musikalisches Opfer (1747). Het zijn twee doortimmerde verzamelingen hoogstandjes in de techniek van het contrapunt.

Met dit soort muziek gaan de dansers en choreografen aan de slag. Hoe ervaren ze die bij uitstek hardcore Bach? Hoe vinden ze hun eigen toegang tot deze complexe muziek? We laten ze hierbij aan het woord.

Niharika Senapati

‘Deze muziek deed me denken aan ruïnes en andere overblijfselen uit het verleden, die we als heilig bestempelen maar die tegelijk vergaan en uiteenvallen. Ik zie deze compositie van Bach net zo goed als zo’n relict en stel me voor hoe het de muziek zal vergaan in de toekomst. We houden als honderden jaren van de composities van Bach en zullen dat nog honderden jaren blijven doen, maar hoe zal ze gebracht worden en met welke instrumentatie? In mijn choreografie wil ik ook de vraag beantwoorden wat van het menselijk lichaam in de ruimte kan overblijven. Mijn choreografie valt uiteen in twee delen: het eerste deel gaat over het verleden, het tweede over de toekomst. In deel 1 horen we het klassieke arrangement. De muzikanten en hun instrumenten, die soms eeuwen oud zijn, vertegenwoordigen wat geweest is. In deel 2 horen we dezelfde muziek maar dan bewerkt door de software op mijn computer, een elektronische versie van hetzelfde stuk die door speakers op het podium zal klinken.’

‘We mogen ons als dansers en choreografen niet geïntimideerd voelen door het genie van Bach noch door zijn nerdy, intellectuele kant. We zoeken met zijn allen naar een persoonlijke en verfrissende connectie met Bachs muziek, waarin ook lichtheid en humor hun plaats vinden.

Victor Banka

Claudio Cangialosi

‘De ene compositie waarop ik choreografeer, Canon cancrizans uit Musikalisches Opfer, gaat muzikaal voorwaarts en achterwaarts en dat idee spreekt me erg aan. Dat wil ik ook in de bewegingen onderzoeken. Daarnaast kun je het toepassen op politieke en maatschappelijke kwesties die vandaag spelen. Er heerst crisis maar tegelijk is er ook een bewustzijn daarvan. Als je in een beweging terugkeert, kun je ze nadien rijker maken, als je andere manieren onderzoekt om ze uit te voeren. Het kan dus boeiend zijn om op je stappen terug te keren. Mijn stuk heet Palindrome, wat verwijst naar een woord of een sequentie die je in beide richtingen kunt lezen. Je keert dus altijd terug naar het begin en zo geloof ik ook dat het leven een cyclus is. Met een ander werk, een fuga van Bach, wil ik iets vrolijks en speels creëren. In het Italiaans betekent “fuga” ook “ontsnapping”. In het leven proberen we vaak te ontsnappen aan de situatie waarin we zitten, we willen niet terugkeren. Maar soms neemt dat leven het van ons over en zijn we wel verplicht om stil te staan of om stappen achteruit te zetten.’

Preview 2223 BAC Cangialiosi repetitiebeeld c Filip Van Roe Claudio DSC05849

Kirsten Wicklund

‘Voor mij is dit een uitnodiging om het concept tijd te verkennen en de gevoelens en gedachten die ik daarbij heb. Hoe de tijd verstrijkt, onze houding daar tegenover. Hoe we ons opjagen of net niet. Hoe de tijd heel lang kan aanvoelen of net heel kort. Hoe we de tijd willen beleven, op onze hoogstindividuele manier. Dat zijn ideeën waarmee we gespeeld hebben. De dansers haasten zich bijvoorbeeld om iets in te halen of stellen net iets uit om daarmee de tijd in hun lichaam langer vast te houden. Het gaat ook over opgroeien, hoe de tijd anders aanvoelt als we jong zijn dan wanneer we oud zijn. Ik hou erg van de muziek van Bach, al zou ik misschien niet dit specifieke werk hebben uitgekozen – we kregen een lijst van muziekstukken waarrond we konden werken. Maar ik vond de uitdaging geweldig om ook muziek die ik niet van nature op mijn radar heb staan, te verkennen. Als kunstenaar vertrek je altijd van je eigen instincten. Het is fijn om eens het gesprek aan te gaan met muziek die wat verder van me staat.’

Preview 2223 BAC Wicklund repetitiebeeld c Filip Van Roe Kirsten DSC06488

Viktor Banka

‘Ik voel me emotioneel verbonden met de muziek van Bach en wat ze teweeg brengt in de geest. Wat me fascineert, is dat wie leidt vervolgens de volger wordt en hoe dat heen en weer gaat. Een motief start, in canon zet daarna het exact zelfde motief in en op een bepaald punt wisselt dat. Dat zie je ook in de politiek, ook daar worden volgers leiders en vice versa. Bach moet een genie geweest zijn, hij had toegang tot een hogere kennis. Ik denk dat hij zelfs wat hyper in zijn geest was, wat hem erg modern maakt, en tegelijk heeft zijn muziek een heldere, mathematische structuur. Ik hou van snelle beats, ik luister veel naar elektronische underground muziek. Het ritme wordt daar geteld in beats per minute (bpm). Bij Bach draait het rond de 200 bpm, wat zelfs in hedendaagse muziek gigantisch snel is. Om Bach deze tijd in te trekken, wil ik de bas die je in clubs hoort op de achtergrond als soundscape laten resoneren. We hebben vandaag toegang tot zo ontzettend veel informatie – we zijn allemaal dus wel wat hyper – en daarom probeer ik laag op laag op laag in mijn choreografie te stapelen. Daardoor krijg je een soort groteske voorstelling van de werkelijkheid.’

José Reyes over zijn transcripties en bewerkingen van Bachs muziek:

‘Voor Perspectives on Bach ben ik niet zozeer vertrokken van wat Bach heeft neergeschreven, maar van wat hij niet genoteerd heeft in zijn partituren. In werken zoals Die Kunst der Fuge en Musikalisches Opfer is er, op enkele gevallen na, geen instrumentatie voorgeschreven. Er zijn wel vele commentaren die stellen dat het om partituren voor klavier gaat. In dat opzicht kan je zelf al instrumentale kleuren toevoegen. In de genoemde partituren van Bach zijn er ook geen aanduidingen inzake tempo, articulatie en dynamiek. Daarom worden ze op heel verschillende manieren geïnterpreteerd en benaderd en kan je er een of meerdere lagen bovenop leggen. En het werkt, vooral omdat de constructie van Bachs muziek zo hecht is. Bach is doorheen de eeuwen met heel veel eerbied en respect behandeld. Voor Beethoven was hij de “onsterfelijke god van de harmonie”. Mij leek het interessant om hem wat minder verheven te zien en hem ook naar de sfeer van de populaire muziek toe te bewegen. Bach heeft nooit echt “populaire” of lichte muziek geschreven maar hij had er zeker wel het vakmanschap voor. Ik ben vertrokken van wat er staat en heb geen noot veranderd maar ik heb verschillende muziekstijlen geïntroduceerd – wat flamenco, dan weer een streepje Centraal-Europese muziek of jazz. Ik heb ook geput uit transcripties die componisten zoals Robert Schumann en Sergej Rachmaninov van Bachs muziek maakten. Zij schreven bijvoorbeeld pianobegeleidingen bij bestaande werken. Mijn transcripties draaien vooral rond timbre, het spel met klankkleuren. In Perspectives on Bach komen strikte regels inzake vorm en vrijheid op het vlak van kleuren en stijlen mooi samen. Het is fascinerend om te zien hoe de choreografen aan de slag zijn gegaan met de ingenieuze constructie van Bachs muziek.’

Ontdek Perspectives on Bach

Dansers gaan de canons en fuga’s van Bach te lijf

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief

Volg ons