Je ziet een neushoorn, een skelet, een stierenvechter, de olie en een kakkerlak. Verschijnen ze bij Petrus aan de hemelpoort, melden ze zich voor een nieuwe toekomst, of staat de oude, gerimpelde man bij wie ze hun opwachting maken simpelweg symbool voor Vadertje Tijd? Feit is dat hun beste dagen achter hen liggen. Ze moeten knokken voor hun bestaan en relevantie, maar kunnen zij – en wij! – niet beter de kans grijpen om te transformeren, zo lijkt Rhino, de jongste productie van Tiffany Tregarthen en David Raymond, te willen zeggen.

Rhino – in 2024 gemaakt voor hun gezelschap Out Innerspace uit Vancouver – voert je mee naar een fabelachtig universum, waarin de choreografen hun zorgen over de wereld, hun machteloosheid en hun hoop verbeelden door een vijftal wonderlijke personages hun verleden en toekomst te laten bevragen. De productie is verwarrend én glashelder. Duister én komisch. Theatraal én heel fysiek. Flarden muziek, oorverdovende tonen en ook zacht getjirp nemen je mee op een reis door de tijd. Een geniaal lichtontwerp creëert steeds nieuwe ruimten, waarin de tijd stil of onder druk lijkt te staan, dan wel eindeloos is.

David Lynch-film op speed

Transformatie en verandering zijn terugkerende thema’s in het werk van Tregarthen en Raymond. Net als de radicale synergie tussen dans, theater, tekst, muziek, geluid, licht, projecties, rekwisieten en special effects. Dat was al voel- en zichtbaar in Bygones, de productie waarmee het duo in 2019 internationaal doorbrak. Anita van Dolen, artistiek directeur van het Amsterdamse Julidans-festival: ‘Tiffany en David maken uiterst filmisch, beeldend danstheater, een soort David Lynch-film op speed, met een enorme, waanzinnige fysicaliteit.’ Ze presenteerde Bygones (in 2022 ook te zien in het Brusselse cultuurhuis Les Brigittines) eerder in Julidans en probeert nu ook Rhino naar Europa te halen. ‘Tiffany en David zuigen je echt mee hun wereld in, waarin de personages – vaak raadselachtige fantasiefiguren – een transformatie doormaken. Het werk is tegelijk zo surrealistisch en zo magisch dat je het nooit helemaal kan vastgrijpen. Je vóélt de duisternis, maar er is ook humor. Ergens zit altijd wel weer die twist.’

Clownachtige demonen

De twee Canadezen – de een geboren in zuidelijk Brits-Colombia, de ander in het noorden – bewandelden ieder een ander pad: waar Raymond via tapdans en streetdance in de hedendaagse danswereld belandde, heeft Tregarthen een achtergrond in jazz- en academische dans. Ze leerden elkaar in 2004 kennen en besloten in 2007 om, na een tweejarige residentie bij de Internationale Dansstage in Antwerpen, Out Innerspace, te starten – een productiekern in combinatie met een mentorprogramma voor opvallende jonge danstalenten. Pas sinds kort focussen ze zich volledig op het creëren en coachen, omdat ze daarvoor vooral nog te zien waren in het werk van anderen, en met name in dat van hun befaamde landgenote Crystal Pite. Anita van Dolen: ‘Ik zag hen voor het eerst in Crystals meesterwerk Betroffenheit, waarin ze echt zo bizar goed waren in hun rol als clownachtige demonen. Het zijn beiden magische performers, technisch zó begaafd en met een onvoorstelbare souplesse.’

Door het wereldwijde succes van Betroffenheit en later ook Pites Revisor – met intensieve tournees tot gevolg – is hun eigen oeuvre dus nog beperkt. Naast vijf creaties voor hun eigen groep maakten ze tot nu toe werk voor Ballet BC (Vancouver), Gibney Dance (New York), het Hessisches Staatsballett en NDT 2, het juniorengezelschap van Nederlands Dans Theater.

Hun werk is zo surrealistisch en magisch dat je het nooit helemaal kan vastgrijpen. Je vóélt de duisternis, maar er is ook humor. Ergens zit altijd wel weer die twist

Krachten van buitenaf

Voormalig NDT 1-danseres Lydia Bustinduy assisteerde het choreografenduo in 2022 bij die laatste creatie, getiteld Fathoms. ‘Wat geweldig is aan Tiffany en David is dat bij hen de nadruk niet op het eindresultaat ligt, maar op het proces. Ze komen binnen met veel ideeën, maar besteden vervolgens heel veel tijd aan fysieke research. Ze kijken echt wat ze met de kwaliteiten en persoonlijkheden van de dansers kunnen doen. Dat is voor de dansers natuurlijk interessant, want zo’n proces geeft meer voldoening dan rechttoe rechtaan een stuk leren. En waar veel choreografisch werk, zeker bij ons gezelschap, draait om beheersing en controle, werken Tiffany en Raymond bijvoorbeeld juist veel met vallen en met oorzaak en gevolg. Ze gebruiken met andere woorden krachten van buitenaf. Wat mij verder ook opviel, is dat ze zo geweldig kunnen samenwerken. Dat zie je lang niet altijd bij duo’s, maar Tiffany en David zijn zó in sync met elkaar. Ze hebben echt respect voor elkaar, staan voortdurend open voor elkaars ideeën en voorkeuren.’

Een vraag die, zeker in recensies, natuurlijk geregeld opduikt: in hoeverre is de invloed van Crystal Pite zichtbaar in hun werk? Van Dolen: ‘Natuurlijk is er altijd een mate van beïnvloeding, maar die is hoogstwaarschijnlijk wederzijds: Tiffany en David zullen haar ook geïnspireerd hebben. Je ziet bij hen wel een sterke drive om hun eigen bewegingstaal te vinden. Hun interesse in alle mogelijke danstalen en de fantastische skills die ze als performers hebben, geven hun een enorme vrijheid om te onderzoeken hoe je bewegingen op nieuwe manieren kan construeren en uitbouwen.’

Bustinduy: ‘Juist omdat ze zo in samenspraak met de dansers creëren, zijn ze niet vast te pinnen op één stijl. Ze staan zo open voor nieuwe ideeën, dansstijlen en theatervormen dat er volgens mij geen limiet zit aan waar hun werk heen kan gaan. Ja, ze delen met Crystal de uiterste aandacht voor detail en de focus op theatraliteit, maar Tiffany en David hebben als makers echt hun eigen, unieke stem.’