Now Playing: Barzakh

Gesamtkunstwerk, samen iets groots vertellen: ontdek op onze scholenpagina meer over de ontstaansgeschiedenis van onze totaalkunstvormen, hoe vernieuwing al van bij het begin vervat zit in het dna van opera en ballet en hoe een cultuurorganisatie als OBV nu concreet werkt?

criminaliteit in opera

Moord, geweldpleging, verkrachting, fraude… Net zoals vele series en films brengen heel wat opera’s criminele feiten in een geromantiseerd jasje op de bühne, vaak voor een gegoed en machtig publiek dat zelf de touwtjes in handen had over het strafbeleid en het detentiesysteem. Telkens opnieuw wordt er in operazalen zonder scrupules gezongen over mensen die criminele feiten plegen en in contact komen met het gevangeniswezen, terwijl de toehoorders die in de pluche theaterstoeltjes neervleien meestal mijlenver staan van die realiteit. Dat gegeven prikkelde regisseur Thomas Bellinck om een nagelnieuwe opera te maken samen met mensen die in detentie leven. Barzakh is een voorstelling over de bevreemdende wachtkamer waarin ze zich bevinden en werpt een kritische blik op de wereld -en mensbeelden die uit opera’s voortvloeien. Opera’s waarin mensen criminele feiten plegen of worden opgesloten, zoals Beethovens ‘bevrijdingsopera’ Fidelio, dienden als uitgangspunt om tot het materiaal van de voorstelling te komen.

cocreatie met mensen in detentie

De Vonk-werking binnen Opera Ballet Vlaanderen (opgericht in 2019) spitst zich toe op artistiek experiment en participatie binnen de kunstvormen opera en ballet. Wat kunnen die genres anno 2024 betekenen voor onze superdiverse samenleving? En welke mensen, die traditioneel geen toegang of inspraak hebben, betrekken we bij het maken van nieuwe voorstellingen? Voor Barzakh wilde regisseur Thomas Bellinck een opera maken over het gevangeniswezen, mét mensen die er daadwerkelijk mee in aanraking komen. Sinds twee jaar organiseert hij workshops in de Belgische gevangenissen. In deze writer’s rooms werd gereflecteerd over opera’s als Fidelio en kwamen uit de gesprekken nieuwe spreek- en zangteksten tot stand. Ook werden ideeën geopperd voor kostuums, set en muziek. Om het materiaal terug te koppelen, waren er tijdens het maakproces en de repetities regelmatig incheckmomenten bij de medemakers in de gevangenissen. Zij co-creëren de voorstelling en zijn een volwaardig deel van het artistieke team.

gevangen in een wachtkamer

Het Arabische woord barzakh slaat op een grensruimte tussen twee werelden waarin gestorven zielen in slaaptoestand moeten wachten op een laatste oordeel voor ze verder kunnen reizen. Het is een wachtkamer waarin je vastzit voor onbepaalde tijd, zonder te weten wat er daarna komt. Voor mensen die in voorarrest hun proces afwachten is dat een herkenbare situatie, zo blijkt uit gesprekken tussen hen en de regisseur. Het woord schopte het tot de titel van de productie. Tijdens de voorstelling worden we aan de hand van muziek, tekst, decor en kostuums meegenomen in zo’n wachtruimte. Het podium wordt de plaats waar alles en iedereen ten dienste staat van de verhalen van de mensen in detentie, de plaats waar hun bevreemdende barzakh een artistieke vertaalslag krijgt voor het publiek.

De muziek van de opera

Componist Osama Abdulrasol schreef een gloednieuwe partituur voor de opera. Geprikkeld door de verhalen van de mensen in detentie verklankte hij het emotioneel bevreemdende limbo waarin ze vastzitten. De muziek die de medemakers in de gevangenis horen, krijgt een rechtstreekse vertaling in de compositie: sommigen luisteren in hun cel naar Chopin, anderen naar rapmuziek of Beyoncé. Abdulrasol combineert al die stijlen tot een universeel geheel voor zangers en kamerorkest. Wanneer er in de voorstelling gesproken wordt, begeleidt en ondersteunt een groepje instrumentalisten de dialogen. Abdulrasol neemt bovendien zelf met zijn qânun, een Midden-Oosters instrument, plaats in de orkestbak. Dat Abdulrasol zoveel stijlen en muzikale tradities vermengt, hoeft niet te verwonderen. Hij groeide op in een streng religieus gezin in Irak. Heel wat muziek werd er niet getolereerd, dus moest hij in het geheim en op zichzelf muziek proberen te ontcijferen. Als autodidact werden hem nooit stijlen, regels of kaders opgelegd, wat ervoor heeft gezorgd dat Abdulrasol in zijn muzikale projecten altijd out of the box werkt. De composities die daaruit voortvloeien, lijken steeds op te roepen tot verbinding en menselijkheid. In Barzakh steekt de muziek de hand uit om met de mensen in de gevangenissen te herconnecteren en laat ze hun onhoorbaar gemaakte stemmen weergalmen in de operazaal.

het Belgische detentiesysteem

De makers van Barzakh stellen in de voorstelling het Belgische detentiesysteem aan de kaak. In de teksten van de voorstelling wordt kritisch gereflecteerd over hun situatie en het gevangeniswezen. De scenografie is een witte, gesloten ruimte waarin elke speler op het podium heel zichtbaar wordt gemaakt - een commentaar op de controlerende architectuur van de meeste Belgische gevangenissen. Verder zullen er ook historische toneeldoeken uit Fidelio te zien zijn met daarop een ‘typische’ gevangenis zoals we die kennen uit de films en boeken: een kerker met stenen muren en een raampje met tralies. In welke ruimte en omstandigheden leven mensen in detentie?

Barzakh roept ook grotere maatschappelijke vraagstukken op. Veiligheid en criminaliteit staan hoog op de politieke agenda; partijen pleiten voor effectieve opsluitingen en strengere straffen om het probleem aan te pakken. Wetenschappelijk onderzoek toont nochtans aan dat dat niet altijd werkt en leert ons dat we de kans op herval enkel verhogen. De Belgische recidivecijfers liegen er niet om: 70% van de personen die in detentie leven in ons land komt binnen de vijf jaar opnieuw voor een rechter. Als we willen dat zij die een misdrijf hebben gepleegd opnieuw deel uitmaken van onze samenleving en niet meer dezelfde fouten begaan, moeten we hen als volwaardige medemens behandelen en hen de hulp bieden die ze nodig hebben om komaf te maken met hun criminele verleden. De voorstelling wil geen afbreuk doen aan het lijden van wie slachtoffer werd van hun daden, maar mensen opsluiten in overvolle gevangenissen in mensonterende omstandigheden, is niet de oplossing. De vele berichtgevingen over de wantoestanden in de Belgische gevangenissen confronteren ons telkens opnieuw met dit probleem.