Een absurdistisch meesterwerk

Net zoals in het beroemdste stuk van Beckett, En attendant Godot (Wachten op Godot) (1952), wordt er in Fin de partie (Eindspel) gewacht en niet gehandeld. We maken kennis met de tirannieke Hamm, zijn weerbarstige dienaar Clov en Hamms ouders Nell en Nagg. Op Clov na, die niet kan zitten (!), is iedereen immobiel: de blinde Hamm zit in een rolstoel, Nell en Nagg hebben in een auto-ongeluk hun benen verloren en overleven elk in een vuilnisbak. Allemaal zijn ze ervan overtuigd dat het einde spoedig komt, alleen weten ze niet wanneer en hoe. Met Fin de partie bedrijft Beckett een parodie op een doorsnee theaterstuk waarin de verschillende spelers hun monoloog opeisen als ijdele acteurs in het zinloze script van het leven.

Parijs, 1957. György Kurtág, die op dat moment studeert bij componisten Olivier Messiaen en Darius Milhaud, woont Becketts Fin de partie bij in de Studio des Champs-Elysées. Het is een aha-erlebnis van formaat. Vijftig jaar later vertelt hij aan recensent Jeremy Eichler dat die avond – de Parijse creatie van het stuk – een van de meest beklijvende ervaringen was uit zijn hele leven. Maar in plaats van prompt een opera naar Becketts toneelwerk te schrijven – daartoe zag hij zich zeker nog niet in staat – pakt hij vanaf de jaren 1980 uit met enkele vocale werken op teksten van Beckett. Herhaaldelijk wordt er bij Kurtág op aangedrongen zich op het terrein van de opera te wagen, maar telkens houdt hij de boot af. In 2010, meer dan een halve eeuw na de memorabele theateravond, gaat Kurtág overstag. Hij begint met de compositie van een opera naar Fin de partie die hem zeven jaar bezighoudt. Het typeert een kunstenaar die steeds meticuleus te werk gaat. In 2018 gaat de opera in première in de Scala van Milaan, in een regie van Pierre Audi.

Beckett schreef de meeste van zijn werken in het Frans, ook al was Engels zijn moedertaal. Dat had alles te maken met zijn keuze van Parijs als woon- en werkplaats vanaf 1937. Becketts taal is door en door muzikaal maar op een niet-klassieke manier. Door de vele stiltes die in zijn theaterteksten vallen en door het tenietdoen van normale zinsconstructies ligt er veel nadruk op de klankkwaliteit van afzonderlijke woorden. Beckett deconstrueert de gesproken en geschreven taal en ontdoet die tot op zekere hoogte van haar betekenis, haar semantiek. De muzikaliteit die daarbij ontstaat, is een kolfje naar de hand van György Kurtág, die het zinnelijke karakter van Becketts woorden als geen ander weet te vatten in muzikale tonen.

György Kurtág weet het zinnelijke karakter van Becketts woorden als geen ander te vatten in muzikale tonen