Hazelaar en kamperfoelie
De sage van Tristan en Isolde gaat terug tot in de middeleeuwen en laat zich samenvatten als de kroniek van een onmogelijke liefde. Tristan brengt Isolde van Ierland naar Cornwall. Daar wacht zijn oom, koning Marke, aan wie de prinses is uitgehuwelijkt. ‘Nog liever sterven’, denkt zij – maar de doodsdrank waarin ze redding zoekt, blijkt een liefdesdrank te zijn. Het noodlot slaat toe: nog voor ze aan land gaan, zijn Tristan en Isolde tot elkaar veroordeeld. Hun passie is zo allesverterend dat ze alleen in de dood kan uitmonden. Wordt deze legende traditioneel beschouwd als hét liefdesverhaal par excellence, dan plaatst Grandrieux daar een fundamentele kanttekening bij. ‘Tristan und Isolde is de ontmoeting tussen een erotomane vrouw en een suïcidale melancholicus.’ Erotomanie, zo legt hij uit, is een vorm van paranoïde psychose waarbij de haat voor de ander zich manifesteert als de waan door die ander geliefd te zijn. ‘Interessanter dan die psychoanalytische definitie is een eenvoudige maar cruciale vaststelling: nergens in het libretto is te lezen dat Tristan van Isolde houdt. Hun zogenaamde liefde is de ontmoeting van twee wonden.’
De protagonisten hebben inderdaad een voorgeschiedenis, die Isolde in het eerste bedrijf obsessief uit de doeken doet aan haar dienares Brangäne. Scène uit het verleden: Tristan doodt Isoldes geliefde Morold in een duel en raakt daarbij gewond. Isolde, die afstamt van een dynastie van genezeressen, verzorgt hem. Wanneer ze ontdekt wie hij is, zweert ze haar geliefde te wreken. Maar dan kijkt hij haar in de ogen. Ze weet goed dat hij haar monstert als bruid voor koning Marke, maar toch slaat het moment in als bliksem. Isoldes wraakzucht wordt liefde – of de brandstof van een ingebeelde liefde. In Tristan vindt ze daarvoor een uitgelezen voorwerp. Ook hij torst namelijk een trauma, dat centraal staat in het derde bedrijf. De ridder gaat gebukt onder een afgrondelijk schuldgevoel: zijn vader stierf bij de verwekking, zijn moeder bij de bevalling. Wordt Isolde gedreven door een destructieve cocktail van woede en begeerte, dan hunkert Tristan naar de dood. In de lezing van Grandrieux zijn de geliefden elkaars medium, en is hun passie niets anders dan het effect van een drug. ‘In een middeleeuws gedicht vergelijkt Marie de France hen met een hazelaar en de kamperfoelie die zich eromheen windt. Geen van beide planten overleeft zonder de andere.’
