Het is 50 jaar geleden dat Pina Bausch Le Sacre du printemps creëerde in Wuppertal, in 1975. Het is bijzonder dat het nog altijd onveranderd wordt opgevoerd en zo hedendaags aanvoelt.

Absoluut. Pina raakte met haar choreografieën aan het wezen van het bestaan. Sommige kunstwerken zijn trendgevoelig en verbonden aan een bepaalde periode, maar haar Sacre overstijgt dat. Het ging haar nooit om een specifieke stijl of esthetiek, maar om het creëren van een eigen bewegingstaal die van binnenuit ontstaat en iets wezenlijks vertelt.

Ik las dat Le Sacre een keerpunt was binnen haar oeuvre, op de overgang van meer dansante voorstellingen naar haar latere bekende Tanztheater.

Tijdens het creatieproces van die latere danstheatervoorstellingen stelde ze persoonlijke vragen aan de dansers. Uit hun antwoorden – die bestonden uit dansbewegingen, teksten, verhalen… – creëerde ze haar voorstellingen. Ik weet niet zeker of ze voor haar vroegere stukken ook al zo werkte, want ik was toen zelf nog niet bij het gezelschap. Ik weet wel dat ze steeds in nauwe samenwerking met de dansers creëerde. Pina praatte altijd eerst met ons over de muziek en ze vroeg onze ideeën bij het uitwerken van bewegingen – al kwamen er veel ook rechtstreeks van haar. Voor Le Sacre observeerde ze veel. De directe, intuïtieve reactie op de muziek was haar vertrekpunt. Voor ze in de grote studio met de hele groep aan de slag ging, choreografeerde ze soms solo’s in kleine ruimtes zoals haar bureau. Dat deed ze bijvoorbeeld met Marlis Alt, de danseres die de rol van het offer creëerde, en Jan Minařík, de belangrijkste mannenrol in Le Sacre.

De aarde die de dansvloer bedekt, is een substantieel onderdeel van het werk. Lag die er van in het begin van de repetities?

Ja, volgens verhalen lag die er al tijdens de eerste repetities in de Lichtburg (Pina Bausch’ repetitiestudio in een oude bioscoop, red.). Het was een schokkende en intense ervaring voor de dansers. Het voelde als een revolutie voor hen.

Was de uiteindelijke voorstelling voor het publiek in Wuppertal ook zo’n schok?

In het allerbegin van Pina’s directeurschap in Wuppertal begin jaren 1970 liepen mensen soms de zaal uit, omdat ze iets helemaal anders hadden verwacht. Maar ik heb nooit gehoord dat Le Sacre werd afgewezen. Het werk werd altijd al positief ontvangen, als een overweldigend stuk.

Vaslav Nijinsky’s oorspronkelijke choreografie van Le Sacre du printemps in 1913 verwees sterk naar Russische rituelen en had een wat folkloristische uitstraling.

Klopt, en Pina Bausch deed precies het tegenovergestelde en bracht een sterke menselijke kant naar voren uit Stravinsky’s muziek. Haar versie gaat niet over specifieke sociale rollen, zoals in Nijinsky’s choreografie. Ze reduceerde alles tot enerzijds het mannelijke en anderzijds het vrouwelijke. Ze stripte het verhaal tot de kern: een gemeenschap, de keuze van een uitverkorene en de opoffering van een individu ten voordele van de groep.

‘Als je je overgeeft aan de muziek en de beweging, geeft het je als danser een enorme kracht. Dat is een indringende ervaring, ook voor het publiek’

— Barbara Kaufmann

De keuze van dat offer, een jonge vrouw, is een aangrijpend moment in de voorstelling.

Het vrouwelijke lijden is erg zichtbaar in veel werken van Pina Bausch, maar ze wilde vooral de vrouwelijke kracht tonen. Ze wilde de vrouwelijke stemmen laten weerklinken, al sprak ze daar nooit expliciet over. Het offer wordt gekozen uit de groep vrouwen. Toch is er één man die de keuze van de ‘uitverkorene’ accepteert en daarmee ook de verantwoordelijkheid neemt. Het offer verzet zich eerst tegen haar nakende dood. Dan komt een moment van acceptatie, wat haar weer kracht geeft. Pina laat dit zien als een realiteit, zonder te zeggen of het goed of slecht is. Ook voor de toeschouwer ligt de kracht van de voorstelling in de mogelijkheid niet te oordelen, maar simpelweg te observeren wat het met je doet. Dat maakt het werk tijdloos en relevant.

Hoe vertaal je dit alles naar een groep dansers die het werk vandaag uitvoert en Pina Bausch nooit gekend heeft?

De menselijkheid die inherent is aan het werk van Bausch is cruciaal bij het aanleren aan de nieuwe dansers. Dat is een constante zoektocht en die verloopt niet alleen verbaal maar ook fysiek. De beweging zelf vertelt je wat je moet voelen. Er moet wel steeds een balans zijn tussen het aanleren van de precieze details van elke beweging en de ruimte die de dansers hebben om zich het stuk eigen te maken. Het is in essentie een dialoog en het gaat erom dat je gewoontes doorbreekt. Vanaf de eerste noot die klinkt, werken muziek en beweging samen om je een andere wereld binnen te leiden. Als je je overgeeft aan de muziek en de beweging, geeft het je als danser een enorme kracht. Dat is een indringende ervaring, ook voor het publiek.